روابط اجتماعی، مصوونیت و فرصت های شغلی محور تصمیم گیری پناهندگان افغان برای برگشت به افغانستان

خانواده های مهاجرین افغان در یکی از مراکز عودت داوطلبانه کمیشنری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان واقع در منطقه څمکنی پیشاور پاکستان که درحالت انتظاربازگشت به افغانستان اند. به محض رسیدن به افغانستان برای تمامی این عودت کنندگان  مقدار مشخص پول نقد به منظور ادغام مجدد شان در جامعه توزیع میگردد و علاوه بر آن برای آنها خدمات صحی مورد نیاز؛ آگاهی دهی از موجودیت خطرات ماین و مشوره در مورد دسترسی به فرصت های آموزشی؛ طی مراحل اسناد اداری و امکانات دسترسی به زمین فراهم میگردد

عکس: کمیشنری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان

یافته های یک نظرسنجی تلفنی در سال ۲۰۱۸ و آمار کمیشنری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در مورد عودت کنندگان

شهروندان افغانستان بزرگترین جمعیت پناهندگان را در سراسر جهان تشکیل میدهند؛ چنانچه که بسیاری از افغان ها برای چندین دهه متوالی در مهاجرت  زندگی کرده اند.

با وجود ادامه نا امنی ها در کشور، در حدود ۲.۴ میلیون مهاجر افغان از سال ۲۰۱۴ بدین سو به افغانستان عودت نموده اند. از این جمله بیش از  پنجصد هزار مهاجر ثبت نام شده به طور داوطلبانه در چوکات برنامه کمیشنری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان (UNHCR) به کشور عودت نموده اند و همزمان با آن از کمک های فوری بشردوستانه نهاد های مربوطه بین المللی مستفید گردیده اند.

در اوج مراحل بازگشت عودت کنندگان به افغانستان در جریان سال های ۲۰۱۴ الی ۲۰۱۶ میلادی، میزان دسترسی به معلومات پیرامون چگونگی تهیه مسکن و آگاهی همه جانبه از نیازمندی های اولیه عودت کنندگان و بیجاشدگان داخلی اندک بود و نهاد های بشردوستانه بین المللی با مشکلاتی زیادی در این زمینه مواجه بودند.

با توجه به موجودیت این خلاء در امر عدم دسترسی به معلومات و آمار مورد نیاز، بانک جهانی و کمیشنری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان روی همکاری در راستای تجزیه و تحلیل اطلاعات با هم توافق کردند. اهداف این توافقنامه تهیه و ارائه معلومات تحلیلی به منظور حمایت از بهبود روند توزیع کمک های بشردوستانه و افزایش میزان کمک برای عودت کنندگان و بیجا شدگان افغان میباشد.

بر بنیاد آن؛ نخستین گزارش مشترک میان کمیشنری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در افغانستان و بخش جهانی مبارزه با فقر و تامین عدالت مربوط به گروپ بانک جهانی تحت عنوان گزارش چگونگی شرایط زندگی و تصامیم پیرامون تهیه مسکن و فراهم سازی فرصت های کاری برای عودت کنندگان افغان: یافته های نظرسنجی تیلیفونی در سال ۲۰۱۸ در مورد عودت کنندگان افغان و آمار UNHCR تهیه و نشر گردید.

این گزارش شرح شرایط زندگی جمعیت بزرگ مهاجرین افغان را که از سال ۲۰۱۴ میلادی بدینطرف از پاکستان به افغانستان عودت نموده اند، مورد تحلیل و بررسی قرار داده است و یافته های آن مبتنی به آمار و معلومات قابل دسترس از عودت کنندگان ثبت نام شده می باشد. این موارد در دستیابی به درک همه جانبه از چگونگی روند بازگشت مهاجرین افغان، شاخص نیاز های اولیه؛ ملاحظات اقتصادی و امنیتی و شرایط زندگی مهاجرین که به افغانستان بازگشته اند کمک می کند.

در تهیه این گزارش عمدتاً از سه منبع اساسی استفاده به عمل آمده است: (i) آمار ثبت و احوال نفوس افغان ها، نظرسنجی تائیدی و پاسخگویی، و یک نظرسنجی خانوادگی با ساحه پوشش وسیع که توسط دولت پاکستان و کمیشنری عالی سازمان ملل در امور پناهندگان انجام شده (ii)  جمع آوری معلومات مندرج فورم های بازگشت داوطلبانه که از جانب کمیشنری عالی سازمان ملل در امور پناهندگان در زمان عودت مهاجرین  تهیه گردیده بود (iii) یافته های یک نظرسنجی تیلیفونی که بانک جهانی به تازگی انجام داده است. معلومات و یافته های نظرسنجی تیلیفونی سال ۲۰۱۸ چگونگی میزان دسترسی عودت کنندگان به خدمات اساسی؛ دسترسی آنها به فرصت های کاری و عوامل تغییر محل سکونت را در دوره زمانی پس از سال ۲۰۱۳ تحت پوشش قرار میدهد.

یافته های کلیدی:

• شرایط اقتصادی آنعده مهاجرین افغان که پس از سال ۲۰۱۴ به افغانستان عودت نموده اند در مقایسه به آنعده مهاجرین که هنوز هم در  پاکستان زندگی می کنند به مراتب دشوار گزارش داده شده است. به طور مشخص میتوان گفت که بیشترین رقم مهاجرین افغان که در جریان سال های  ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ به افغانستان عودت نموده اند در کمپ های موقت در مناطق روستایی پاکستان در شرایط نامطلوب و دشوار اقتصادی زندگی میکردند و در جریان پنج سال گذشته نیز به گونه مرتب  به افغانستان رفت و آمده کرده اند.
• اکثر عودت کنندگان افغان هنگام برگشت به کشور شان ترجیح  داده اند تا در  ولایت و زادگاه اصلی شان در کنار خانواده و اقارب نزدیک شان مسکن گزین شوند؛ هرچند امکانات این ولایات از منظر کاریابی در سطح پایین قرار داشته و سطح فقر نیز بلند بود.
• یک سوم نفوس عودت کنندگان در ولایات ننگرهار و کابل مسکن گزین گردیده اند. آنعده مهاجرینی که بنابر یک سلسله عوامل مانند نا امنی و یا آفات طبیعی در ولایات و مناطق اصلی شان جابجا نشده اند؛ بیشتر به مناطق شهری نقل مکان نموده اند تا به نحوی در محیط امن زندگی کرده و به فرصت های کاریابی دسترسی یابند. هجوم  بخش زیاد مهاجرین به مراکز شهر های بزرگ فشار زیادی را بر روند ارایه خدمات از سوی ادارات دولتی در مناطق میزبان عودت کنندگان و بیجا شدگان داخلی وارد نموده است.

• پس از آنکه مهاجرین افغان به کشور عودت میکنند بنابر شکنندگی وضعیت اقتصادی  و دامنه وسیع فقر؛ مشکلاتی زیادی را در زمینه دسترسی  به فرصت های کاری تجربه میکنند. داشتن روابط اجتماعی در شهر های بزرگ سبب ایجاد سهولت بیشتر در عرصه های کاری میگردد؛ اما در صورتی که مهاجرین در محلات سکونت اصلی شان بویژه در ولایات کمتر انکشاف یافته و نا امن جابجا شوند؛ آنجا با بحران بیکاری و عدم دسترسی به خدمات مورد نیاز زندگی مواجه میشوند.
• عودت کنندگان پس از بازگشت شان به افغانستان با موانع و چالش های زیادی در زمینه  فرصت های استخدام؛ مقدار دستمزد  و ثبات کاری مواجه اند. در حالیکه در اکثریت خانواده های عودت کننده حداقل یک نفر کار میکند و دستمزد ناچیزی را در بدل آن دریافت میکند؛ اما با اینحال به طور عموم تعداد زیادی خانواده های عودت کننده نگران از دست دادن همان فرصت کاری موجود یگانه عضو خانواده نیز هستند.

• دسترسی به سهولت های آموزشی و تحصیلی سبب بهبود شرایط زندگی دختران و پسران خانواده های عودت کننده میشود. یافته ها و آمار  این گزارش حاکی از آنست که افزایش در شمار خانواده های که دختران شان را به مکتب می فرستند سبب حضور پر رنگ دختران در مکاتب گردیده و در نتیجه خلاء جنسیتی را در نهاد های آموزشی و تحصیلی کاهش داده است.

• برعلاوه ایجاد سهولت بیشتر به فرصت های اشتغال زایی؛ دسترسی عودت کنندگان و بیجاشدگان داخلی به خدمات صحی و زمینه های آموزشی یکی از نیازمندی های اساسی این جوامع محسوب میگردد. این چالش ها نه تنها دامنگیر عودت کنندگان و بیجاشدگان داخلی است؛ بلکه محلات میزبان در شهر ها نیز با آن مواجه اند.

مشکلات و چالش های که باید  به آن رسیدگی صورت گیرد

• این گزارش موارد مهم تصمیم گیری و شرایط اقتصادی مهاجرین افغان را با توجه به افزایش میزان عودت آنها در اوضاع حساس کنونی مورد تحلیل و بررسی قرار میدهد. باوجود مشکلات و نارسایی ها در مسایل ادغام مجدد و مشکلات اقامت در کشور سومی؛ عودت داوطلبانه مهاجرین در دراز مدت میتواند سبب حل چالش های ناشی از بیجاشدن های اجباری در کشور گردد.
• مدیریت موثر چالش بیجا شدن باشندگان مناطق آسیب پذیر به شهر ها نقش مهمی را در راستای تامین رفاه اقتصادی و سیاسی افغانستان خواهد داشت. به منظور تدوین و تطبیق یک پالیسی های موثر و همه جانبه نیاز است تا درک عمیقی از شرایط اجتماعی- اقتصادی و نیازمندی های عودت کنندگان نزد مسوولین ادارات دولتی و نهاد های کمک کننده بین المللی موجود باشد. رویهمرفته دسترسی به آمار و معلومات قابل اعتماد و مستند پیرامون نیازمندی های اجتماعی و اقتصادی بیجاشدگان داخلی هنوز هم یک چالش عمده محسوب میشود.
• به طور کلی با گذشت زمان؛ تحلیل آمار در مورد نتایج و پیامد های اقتصادی – اجتماعی عودت مهاجرین در شناسایی فرصت های ادغام مجدد آنها در ساختار های اقتصادی افغانستان میتواند سودمند واقع شود. نیاز است تا عوامل موفقیت یک گروه عودت کنندگان در یک محل مشخص که با وجود مشکلات عدیده به آن دست یافته اند ارزیابی و نتایج آن با گروه های دیگرعودت کنندگان در دیگر مناطق کشور به منظور استفاده از آن شریک ساخته شود.

تحلیل و ارزیابی های موجود در این گزارش می تواند به طور مقایسوی با یافته های نظرسنجی های قبلی مورد بررسی قرار گرفته و مطابق آن به درک مشرح از چگونگی نتایج تلاش ها در راستای حل چالش های اجتماعی و اقتصادی فراراه عودت کنندگان دست یافت.