1. روزنامه نگاری شهروندی: محدودیت ها و فرصت ها
2. اخلاق روزنامه نگاری شهروندی
3. آسیب های روزنامه نگاری
دیدگاه فردی بخشی از نگاه مدرن به جهان است. مهم نیست که محتوای آنچه باشد، مهم آن است که صدای تک تک افراد منعکس شود. هیچ رسانه مدرنی بدون استفاده از صدای مخاطب فعال خود موفق نخواهد شد. بسیاری از شهروندان مطلبی برای گفتن به دیگران دارند، این نوشته به آن‌ها کمک می‌کند تا حرف‌ها خود را با دیگران به اشتراک بگذارند..
پوشش خوب و مناسب مسائل اجتماعی کار سخت و پیچیده‌ای است. دشواری‌اش از آن جهت است که در بسیاری از موارد نیاز به شکستن تابوهای فرهنگی و اجتماعی دارد. نشان دادن اینکه همزمان با شکستن این تابو‌ها به عقاید و سبک زندگی گروه‌های سنتی در جامعه نیز احترام گذاشته می‌شود .
رسانه قرن جدید بر مبنای به اشتراک گذاشتن اخبار و اطلاعات بنا شده است و دیگر مانند رسانه‌های سنتی محلی برای انعکاس فریاد یک صدای خاص نیست. یکی از راه‌های پرهیز از پروپاگاندا تضعیف این فریاد قدرتمند است تا از طریق تکثرگرایی طیف وسیعی از شهروندان فرصت ابراز اندیشه‌های خود را داشته باشند. به همین دلیل باید از اندیشمندان آزاد حمایت کرد. رها کردن ذهن افراد از چارچوب‌های سخت و تعصب آمیز مهم‌ترین اصل زمانه است.
1.روزنامه‌نگاری شهروندی: فرصت‌ها و محدودیت‌ها
روزنامه‌نگاری شهروندی به این مفهوم اشاره دارد که عموم مردم نقش فعالی در فرآیند گردآوری اخبار و اطلاعات، گزارش و تحلیل و همچنین انتشار آن‌ها ایفا می‌کنند. هدف چنین مشارکتی فراهم آوردن اطلاعات مستقل، قابل اعتماد، دقیق، گسترده و مناسب است که یک دموکراسی به آن نیاز دارد. روزنامه‌نگاری شهروندی با نام‌های روزنامه‌نگاری عمومی، مشارکتی، دموکراتیک یا پارتیزانی نیز شناخته می‌شود.
روزنامه‌نگاری شهروندی را نباید با روزنامه‌نگاری برای یک جامعه خاص یا روزنامه‌نگاری مدنی اشتباه گرفت که در آن‌ها روزنامه نگارهای حرفه‌ای فعالیت دارند. همچنین این حوزه با روزنامه‌نگاری همکارانه نیز متفاوت است که در آن روزنامه‌نگارهای حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای همراه یکدیگر کار می‌کنند. روزنامه‌نگاری شهروندی شکل خاصی از رسانه شهروندی است که در آن محتوا توسط کاربر تولید می‌شود.
ایده روزنامه‌نگاری شهروندی آن است که مردم بدون آموزش حرفه‌ای روزنامه‌نگاری بتوانند از ابزارهای تکنولوژی مدرن و اینترنت برای انتشار اطلاعات استفاده کنند، یا اخبار رسانه‌های بزرگ و جریان اصلی را کنترل کنند. برای مثال ممکن است درباره جلسه شورای شهرشان در وبلاگ خود بنویسند. یا با زیر نظر گرفتن اخبار رسانه‌ها خطا‌ها و جهت گیری‌های آن‌ها را در وبلاگ خود نشان دهند. همچنین ممکن است عکس یا فیلمی از یک رویداد محلی در شهر خود بگیرند و به صورت آنلاین منتشر کنند.
انواع رسانه برای روزنامه‌نگاری شهروندی را به این ترتیب می‌توان طبقه بندی کرد:
– مشارکت مخاطب در رسانه مانند کامنتهای خوانندگان در زیر یک گزارش خبری، وبلاگ‌های شخصی، عکس‌ها یا ویدئوهایی که با دوربین شخصی یا موبایل گرفته می‌شوند، اخبار محلی که توسط افراد یک جامعه نوشته می‌شوند.
– وبسایت‌هایی که اخبار و اطلاعات مستقل منتشر می‌کنند.
– وبسایت‌های خبری که کاملاً به صورت مشارکتی شکل گرفته‌اند.
– رسانه‌های همکارانه و مشارکتی
– رسانه‌های خرد مانند خبرنامه‌های ایمیلی یا میلینگ لیست‌ها
– وبسایت‌های شخصی انتشار اخبار به صورت صوتی یا ویدئویی
سه عامل مهم در افزایش و گسترش روزنامه‌نگاری شهروندی نقش داشته‌اند: انتشار آزاد، ویرایش مشارکتی و محتوای گسترش یافته. از این لحاظ می‌توان گفت که ویکیپدیا یکی از بزرگ‌ترین و موفق‌ترین پروژه‌های رسانه شهروندی است.
فرصت‌ها
در روزنامه‌نگاری شهروندی موضوعات اصلی و مورد توجه رسانه‌ها توسط خود مردم تعیین و بررسی می‌شود، نه توسط کسانی که آن‌ها را مدیریت می‌کنند.
امروز شهروندان با کامنتهایی که بر اخبار در رسانه‌های آن لاین می‌گذارند و اخبار و گزارش‌هایی که به وب سایت‌های خبری مشارکتی ارسال می‌کنند و با استفاده از رسانه‌های خرد مثلا از طریق میلینگ لیست و خبر نامه‌های اینترنتی می‌توانند در جریان تولید خبر مشارکت داشته باشند. یکی از نقاط قوت روزنامه نگاری شهروندی، قدرت اثر گذاری و تحریک رسانه‌های بزرگ است. مخصوصأ در اخبار فوری وبلاگ‌ها قدرت مانور دهی و تأثیر گذاری بیشتری دارند.
در روزنامه‌نگاری سنتی و جریان اصلی یک تولید کننده وجود دارد و تعداد انبوهی مخاطب. اما در روزنامه‌نگاری شهروندی مدرن همه افراد با هم در تولید اطلاعات نقش دارند و با کمک یکدیگر در اصلاح و پیشرفت جامعه خود قدم بر می‌دارند.
شهروندان روزنامه‌نگار همان افرادی هستند که در روزنامه‌نگاری سنتی به آن‌ها مخاطب گفته می‌شد. کسانی که هدف و دریافت‌کننده اطلاعات تولید شده در رسانه‌ها بودند. اما امروز با رسانه‌های جدید و ابزارهای مدرن مانند تلفن‌های همراه گسترش روزنامه‌نگاری مردمی امکانپذیر شده است. اینگونه ابزار که حالا دیگر در دستان همه مردم هستند روزنامه‌نگاری به معنای واقعی کلمه مردمی کرده است. اهمیت روزنامه‌نگاری شهروندی در آن است که مردم هم تولید کننده و هم مخاطب اخبار و اطلاعات یک رسانه هستند. این مسأله در رویداد‌ها و حوادث طبیعی، اجتماعی و سیاسی بیش از هر زمانی خود را نشان می‌دهد و نقش ویژه مردم عادی در انتشار اخبار دست اول از این رویداد‌ها اهمیت وجود شهروندان روزنامه‌نگار را نشان می‌دهد.
محدودیت‌ها
یکی از نگرانی‌های منتقدان روزنامه‌نگاری شهروندی آن است که ممکن است این افراد فعالان و کنشگرهای جامعه خود باشند. به این ترتیب به راحتی ممکن است یکی از اصلیترین اصول روزنامه‌نگاری یعنی انعکاس وقایع به صورت عینی و واقعگرایانه را زیر پا بگذارند. به عقیده این منتقدان تنها روزنامه‌نگارهای آموزش دیده هستند که می‌توانند اصول اخلاقی روزنامه‌نگاری را درک کنند و بر طبق آن عمل کنند.
به همین دلیل پیشنهاد می‌شود رسانه‌هایی که از شهروندان روزنامه‌نگار برای تولید اخبار و اطلاعات خود بهره می‌گیرند به هر طریقی که می‌توانند آموزش‌های ابتدایی روزنامه‌نگاری را برای آن‌ها فراهم کنند. به این ترتیب آن اطلاعات از شکل شایعه در می‌آیند و به خبرهایی قابل اعتماد برای دیگر شهروندان تبدیل می‌شوند.
در‌واقع به عقیده بسیاری از صاحب نظران حوزه رسانه، روزنامه‌نگاری شهروندی به شکل مطلق آن امکانپذیر نیست. از این نقطه نظر شهروندان عادی تنها با همکاری روزنامه‌نگاران حرفه‌ای می‌توانند یک رسانه معتبر و قابل اعتماد بسازند. به این ترتیب الگوی مورد نظر آن‌ها برای دستیابی به اصول اخلاقی در یک رسانه، روزنامه‌نگاری همکارانه و مشارکتی است.
به این ترتیب رسانه مورد نظر می‌تواند اصول و اخلاق روزنامه‌نگاری را رعایت کند. اخبار و اطلاعات دقیق و منصفانه را گزارش دهد، در عین اینکه صداهای متنوع و مختلف را با کمک شهروندان روزنامه‌نگار پوشش می‌دهد. در مبحث بعدی به این اصول اخلاقی خواهیم پرداخت.
اخلاق روزنامه‌نگاری شهروندی
روزنامه‌نگاری شهروندی نیز مانند روزنامه‌نگاری سنتی و حرفه‌ای از اصول خاصی پیروی می‌کند. این اصول همان اصول اخلاقی هستند که در هر رسانه‌ای باید رعایت شوند. در دنیای جدید رسانه‌ای رعایت اخلاق بسیار حیاتی‌تر و مهم‌تر از قبل است. وجود منابع گسترده و متنوع و شکل‌های مختلف روزنامه‌نگاری باعث بیشتر شدن امکان خطا می‌شود. بسیاری از اینگونه خطا‌ها با رعایت اصول مقدماتی اخلاق حرفه‌ای قابل اجتناب هستند.
شهروند روزنامه‌نگار بودن به معنای مصون بودن از رعایت مبانی اطلاع‌رسانی نیست. انعکاس اخبار درست، دروغ نگفتن و مسئولیت پذیری از پایه‌ای‌ترین اصولی هستند که در این حوزه باید رعایت شود.
یک روزنامه‌نگار و یک رسانه برای اینکه قابل اعتماد و مطمئن باشد باید اصولی را رعایت کند. این اصول را به صورتی که در ادامه می‌آید می‌توان خلاصه کرد.
صداقت و دقت در تنظیم گزارش و خبر اولین اصل اخلاقی روزنامه‌نگاری است. روزنامه‌نگار‌ها باید همه تلاش خود را برای دقت و اطمینان از صحت مطالب و گزارش‌هایی که ارائه می‌دهند به کار ببرند. رسیدن به این هدف برای روزنامه‌نگاری شهروندی از یک جهت بسیار ساده و از طرفی دیگر مشکل است. در روزنامه‌نگاری شهروندی در‌واقع منبع خبر خود روزنامه‌نگار است و به راحتی می‌تواند به چیزی که مشاهده می‌کند اطمینان کند. اما از طرف دیگر باید به این نکته توجه داشته باشد که تنها آنچه را که می‌بیند گزارش کند و نه چیزهایی را که دوست دارد اتفاق بیفتند. روزنامه‌نگار شهروند باید بداند که چه وقتی در حال گزارش خبر است و چه وقتی در حال تحلیل یه واقعه است. او باید بتواند بین نظر شخصی خود و گزارش یک رویداد فرق بگذارد و هر کدام را در جای خود انجام دهد.
روزنامه‌نگار همواره باید جایی را برای خطای احتمالی در صحت داده‌ها در نظر بگیرد. در‌واقع همیشه باید بداند که ممکن است آنچه شنیده یا دیده است نادرست یا غیر دقیق بوده باشد. همواره باید آماده اصلاح گزارش خود باشد. روزنامه‌نگار باید صحت و درستی اطلاعات را کنترل کند و مواظب باشد تا اشتباه نکند. مستقل از اشتباه‌های سهوی بد‌ترین رفتار برای یک روزنامه‌نگار تحریف عمدی اخبار و اطلاعات است. حتی ویرایش عکس یا فیلم به شکلی که واقعیت را به گونه‌ای دیگر نشان دهد کاری غیراخلاقی و غیر حرفه‌ای است. همچنین روزنامه‌نگار باید از بزرگ نمایی و اغراق در انعکاس اخبار خودداری کند.
یک روزتامه نگار نباید بدون ذکر منبع، متن یا هر نوع محتوای رسانه‌ای را از جای دیگری مورد استفاده قرار دهد. چنین کاری دزدی است و به اصطلاح سرقت ادبی نامیده می‌شود. سرقت ادبی تنها شامل کپی کردن نوشته‌های دیگران نیست، بلکه کپی کردن از عکس‌ها، گرافیک‌و ویدئوهای دیگران و قرار دادن آن‌ها در وب سایت خود، هم نوعی سرقت ادبی است. شهروندان روزنامه‌نگار به دلیل غیرحرفه‌ای بودن معمولاً بیشتر در معرض ارتکاب چنین اشتباهی قرار دارند. آن‌ها می‌پندارند ذکر منبع خلاقیت آن‌ها را زیر سؤال می‌برد، در حالیکه با استفاده از محتوای تولید دیگران اعتبار و قابلیت اطمینان به خود را از میان برده‌اند.
روزنامه‌نگار باید از برچسب زدن و تهمت خودداری کند. رعایت این نکته یکی از کلیدهای رسیدن به اطلاع رسانی واقعگرایانه و عینی است. روزنامه‌نگار باید از اتهام زدن به افراد خودداری کند و به این نکته توجه کند که نمی‌توان افراد را قبل از مراجع قضایی متهم کرد.
روزنامه‌نگار شهروند باید به حریم خصوصی افراد احترام بگذارد. اگر می‌خواهد از آن‌ها عکس یا فیلم بگیرد حتماً باید به سوژه اطلاع دهد که آن عکس را برای انتشار در یک رسانه عمومی گرفته است. نقض حریم خصوصی افراد یکی از خطراتی است که شهروندان روزنامه‌نگار را تهدید می‌کند.
روزنامه‌نگار باید آسیب‌ها و زیان‌های احتمالی را به حداقل برساند. در مورد افرادی که موضوع خبر یا گزارش او هستند باید محتاط باشد. این موضوع را درک کند که پوشش خبری یک موضوع خاص ممکن است باعث آسیب رساندن به فرد یا گروهی شود. بداند که افراد حق حفظ اسرار خود را دارند و به شکل آزاردهنده افراد را تحت فشار سؤال‌های آزاردهند قرار ندهد.
روزنامه‌نگار باید ارزش‌های فرهنگی جامعه خود را بشناسد و آن‌ها را به درستی منعکس کند. به همین دلیل باید احتیاط کند که در دام کلیشه‌های مرتبط با‌نژاد، جنسیت، سن، دین، قومیت، جغرافیا، شکل ظاهری یا جایگاه اجتماعی نیفتد.
روزنامه‌نگار باید از تبادل آزاد دیدگاه‌ها، حتی دیدگاه‌هایی که با آن‌ها مخالف است حمایت کند. او باید سعی کند در انعکاس دیدگاه‌ها به شکلی متنوع و گسترده عمل کند تا همه صدا‌ها امکان ابراز داشته باشند.
انعکاس صدای آن‌هایی که صدایشان شنیده نمی‌شود از ویژگی‌های روزنامه‌نگاری شهروندی است. اقلیت‌ها به هر شکلی باید فرصت دیده شدن در رسانه را داشته باشند. یک روزنامه‌نگار شهروند به راحتی می‌تواند این فرصت را فراهم کند. می‌تواند به اقلیت‌های قومی، نژادی، مذهبی و جنسیتی که در جامعه اطراف خود مشاهده می‌کند فرصت حضور در رسانه را بدهد.
انعکاس صدای اقلیت باید در نهایت دقت انجام شود. باید با این گروه‌ها و اعضایشان منصفانه رفتار شود. برای یک روزنامه‌نگار همه افراد باید مثل هم باشند و به همین دلیل نباید در مورد این گروه‌ها نیز رفتار متفاوتی داشته باشد. حتی لحن و نوع کلمات نیز باید با دقت انتخاب شوند تا از هرگونه تبعیض یا توهین علیه این افراد اجتناب شود.
و مهم‌ترین نکته اینکه روزنامه‌نگار هیچ‌گاه از قدرت رسانه‌ای خود برای اهداف شخصی و آزار دیگران استفاده نکند. در بحث بعدی به آسیبهای روزنامه‌نگاری خواهیم پرداخت.
آسیبهای روزنامه‌نگاری
روزنامه‌نگاری بدون رعایت اصول و قواعد اخلاقی این حرفه با خطر فساد مالی، سیاسی و اخلاقی روبروست. با اینکه این خطر همه انواع روزنامه‌نگاری را تهدید می‌کند، روزنامه‌نگاران شهروند به دلیل غیرحرفه‌ای بودنشان بیشتر در خطر هستند. برای اجتناب از آسیبهای احتمالی روزنامه‌نگار باید این موارد رعایت کند.
مهم‌ترین و اصلیترین راه برای پرهیز از هرگونه فساد برای یک روزنامه‌نگار استقلال است. اگر یک روزنامه‌نگار استقلال سیاسی، اخلاقی و حرفه‌ای داشته باشد در برابر بسیاری از فشار‌ها و وسوسه‌ها مصون خواهد بود.
روزنامه‌نگاران باید خود را از هر نوع وابستگی دور کنند و تنها به حقوق عمومی توجه داشته باشند. به همین منظور باید از وابستگی به انجمن‌ها، گروه‌ها، شرکت‌ها و احزاب سیاسی پرهیز کند.
ممکن است آگهی دهندگان رسانه‌ای که روزنامه‌نگار برای آن کار می‌کنند یا هر گروه دیگری بخواهند برای پوشش یا عدم پوشش خبر فشار بیاورند. روزنامه‌نگار باید بتواند در برابر این خواسته‌ها مقاومت کند.
بعضی از منابع خبری ممکن است در برابر پول حاضر به در اختیار گذاشتن اطلاعات خود باشند. روزنامه‌نگار باید از معامله بر سر خبر دوری کند و در برابر این منابع خبری بایستد و خبر آن‌ها را منتشر نکند. در‌واقع باید بداند کسی که برای انتقال خبر حاضر به پرداخت پول است حتماً باید مشکلی در کارش باشد، زیرا روال کار آن است که اخبار به طور آزاد و برای شفاف سازی در جامعه منتشر می‌شوند.
اگر فرد یا گروهی برای انتشار خبر یا گزارشی خاص حاضر به پرداخت پول یا هدیه‌های گران قیمت باشد روزنامه‌نگار باید در مقابل این وسوسه مقاومت کند. روزنامه‌نگار باید از قبول هدیه، سفر مجانی و پیشنهادات ویژه‌ای که ممکن است به او شود دوری کند. در این نوع موارد اگر روزنامه‌نگار حاضر به دریافت هر گونه پول یا هدیه باشد، رشوه گرفته است و به راحتی می‌تواند با مشکلات حقوقی و قضایی مواجه شود. از سوی دیگر، روزنامه نگاران نیز به نوبه خود نباید از مراکزی که فعالیت‌های آن‌ها را پوشش خبری می‌دهند، درخواست پول کنند. حتی فشار برای دادن آگهی به رسانه‌ای که روزنامه‌نگار برایش کار می‌کند مصداق فساد مالی است.
به همین ترتیب روزنامه‌نگار باید خبر را از آگهی متمایز کند. خبر یا گزارشی که تهیه می‌کند نباید تبلیغ یک شرکت یا کمپانی خاص به حساب بیاید. چه برای آن خبر پول دریافت کرده باشد و چه نکرده باشد این عمل نادرست و غیرحرفه‌ای است. اگر پول دریافت کرده باشد هم مصداق رشوه است.
در حوزه اخلاق فردی نیز روزنامه‌نگار باید مواظب باشد هیچ نوع مسأله شخصی را در کار خود دخالت ندهد. اگر اخبار و گزارش‌هایی که یک روزنامه‌نگار منتشر می‌کند به هر شکلی متأثر از روابط شخصی باشد، روزنامه‌نگار دچار مشکل اخلاقی در کار خود شده است. به همین دلیل باید از تأثیر دوستی و‌ها و دشمنی‌ها در کار خود هوشیار باشد تا مبادا در خطر انتقام، سوء‌استفاده شخصی یا اعمال زور به دیگران قرار گیرد. داشتن اطلاعات قدرتی است که اگر برای کار درست از آن استفاده نشود به فساد منجر خواهد شد.
به همین ترتیب در کنار فساد مالی و اخلاقی، فساد سیاسی نیز مسأله مهمی است. درست مانند همین موارد ممکن است گروه‌های سیاسی به روزنامه‌نگار فشار بیاورند تا خبر مربوط به آن‌ها را آن طور که خودشان می‌خواهند منعکس کند. روزنامه‌نگار باید در مقابل این فشار‌ها مقاومت کند.
باید نسبت به عملکرد آن‌هایی که قدرت را در دست دارند، هوشیار و شجاع باشد. روزنامه‌نگار باید از وابستگی به مراکز قدرت دوری کند تا به راحتی بتواند عملکرد آن‌ها را نقد کند یا اخبار آن‌ها را پوشش دهد بدون اینکه تحت تأثیر آن‌ها قرار داشته باشد.
به همین دلیل است که روزنامه‌نگار خود نباید عضو حزب یا فعال سیاسی باشد. زیرا به راحتی ممکن است نظرات حزب و گروه سیاسی مورد نظر خود را به عنوان خبر و گزارش منعکس کند. همچنین ممکن است اخبار و گزارش‌های غیرمنصفانه و جانبدارانه‌ای درباره حزب و گروه مخالف یا رقیب منتشر کند که این نیز با اصول اخلاقی روزنامه‌نگاری در تضاد است. روزنامه‌نگار باید در هر گزارش یا خبری که می‌خواهد منعکس کند افراد و گروه‌های ذینفع را شناسایی کند و مطمئن باشد انتشار آن خبر به نفع یا ضرر گروه خاصی نخواهد بود.
به طور خلاصه اگر روزنامه‌نگار در همه این زمینه‌ها بر طبق مرامنامه‌های حرفه‌ای و اخلاقی خود عمل کند از هر گونه خطر فساد به دور خواهد بود.
